Oustvolskaja-Schnittke
Oestvolskaja: Grand Duet (voor cello en piano) - Pianosonate nr. 5
Schnittke: Epiloog uit Peer Gynt (voor cello, piano en geluidsband)
Viviane Spanoghe (cello), Jan Michiels (piano)
Et'cetera KTC 1666 • 64' •
Opname: voorjaar 2019, Concertzaal Koninklijk Conservatorium, Brussel
Viviane Spanoghe mogen we gerust de Belgische 'grande dame' van de cello noemen. Ze studeerde in 1979 af aan de Indiana University in Bloomington bij János Starker en werd daarna zelf hoofddocent aan het Koninklijk Conservatorium te Brussel. Met haar pianospelende echtgenoot André de Groote (die dit jaar zijn tachtigste verjaardag viert) vormde ze decennialang een gerenommeerd duo. De Groote was eveneens hoofdvakdocent aan het Brussels Conservatorium, en samen zorgde het duo voor een respectabel aantal opnamen, in 2011 afgesloten met een registratie van de Cellosonates van Brahms. Sinds 2018 vormt Spanoghe een duo met Jan Michiels. In dat jaar bracht het duo een cd uit met de beide cellosonates van Alfred Schnittke, die ik hier heb besproken. Niet alleen in muzikale zin een prachtige uitgave, maar ook door de haar eigen informatieve en boeiende toelichting.
Die cd krijgt nu een opvolger die in zijn repertoirekeuze naadloos aansluit op de vorige. Behalve twee cellosonates bewerkte Schnittke in 1993 de slotscene uit zijn ballet Peer Gynt voor cello en piano. Het ballet werd in 1986/7 geschreven voor het Hamburgse balletgezelschap van choreograaf John Neumeier. In de theateruitvoering wordt in die Epiloog gebruik gemaakt van een bandopname van een a cappella koor, dat een stukje van vijf maten eindeloos herhaalt tegen het orkestapparaat, waarin thema's te horen zijn die in de voorafgaande anderhalf uur een belangrijke rol hebben gespeeld. In de versie voor cello en piano wordt diezelfde bandopname gebruikt. In sommige commentaren is opgemerkt dat door het ontbreken van het voorafgaande materiaal deze Epiloog als zelfstandig werk eigenlijk niet gerechtvaardigd is. Al luisterend moeten we vaststellen dat de klankwereld van het orkest en die van de beide soloinstrumenten zover uit elkaar liggen dat er bijna sprake is van een nieuw werk. In de woorden van Viviane Spanoghe: 'De cello fluistert, schreeuwt, vecht en houdt vol in een bijna dertig minuten durende muzikale monoloog, geschaduwd door een karige maar essentiële pianopartij.'
Galina Oestvolskaja (1919-2006) was een even boeiende als enigmatische persoonlijkheid. Als (aantrekkelijke) jonge vrouw studeerde ze compositie bij Dmitri Sjostakovitsj; Dmitri was van haar talent en haar schoonheid diep onder de indruk. Op de een of andere manier is er iets misgegaan tussen die twee, want Galina heeft tot aan haar dood niet meer over Dmitri willen spreken. Als componiste ontwikkelde zij haar geheel eigen klanktaal, waarmee ze zich opsloot in haar eigen universum. Reinbert de Leeuw stelde haar in 1994 aan de muziekwereld voor, en Cherry Duins maakte een documentaire waarin ze als een kluizenaar wordt afgeschilderd. Wonderlijk genoeg maakte Josée Voormans een poosje later een gefilmd portret (zie YouTube) waarin de componiste met veel animo over zichzelf en haar werk vertelt.
Spanoghe en Michiels presenteren twee karakteristieke werken uit het universum van Oestvolskaja, het Grand Duet voor cello en piano uit 1959 en de Vijfde Pianosonate uit 1986. Typerend voor het Grand Duet is de vervreemdende opstelling (die op de cd uiteraard verborgen blijft): de piano staat indien mogelijk achter het podium van de celliste en er moet absoluut een bepaalde afstand tussen de beide uitvoerenden gehouden worden. De Vijfde Pianosonate - een bloedbad op de toetsen - is een werk dat, eenmaal gehoord, nooit meer vergeten zal worden: het begint met een obsessieve herhaling van de noot DES (toch een verwijzing naar Dimitri Sjostakovitsj?).
Ook voor deze uitgave zorgde Spanoghe voor een informatieve en boeiende toelichting. Sinds de pioniersarbeid van Reinbert de Leeuw is de aandacht voor Goebaidoelina exponentieel toegenomen, en Alfred Schnittke heeft het nooit aan belangstelling ontbroken. Maar dat wil nog lang niet zeggen dat deze werken tot het 'grote repertoire' behoren. Dit is een schitterend vervolg op de Schittke cd uit 2018, en een onverschrokken pleidooi voor muziek die er toe doet.
Siebe Riedstra - Opus Klassiek - www.opusklassiek.nl
