Schnittke: Cellosonates nr. 1 & 2
Schnittke: Cellosonates nr. 1 & 2 – Klingende Buchstaben voor cello solo – Madrigal in memoriam Oleg Kagan voor cello solo – Improvisation voor cello solo
Viviane Spanoghe (cello), Jan Michiels (piano)
Et'cetera KTC 1626 • 60' •
Opname: winter 2017, Concertzaal Conservatorium, Brussel
(c) Siebe Riedstra
De toelichting bij deze cd verdient een speciale vermelding. Niet alleen omdat ze in het Nederlands werd geschreven en afgedrukt (met vertalingen naar E/F/D), maar vooral omdat celliste Viviane Spanoghe de geschiedenis van dit repertoire uitstekend uit de doeken doet. Een heel leven doceren aan het Brusselse Conservatorium werpt hier zijn vruchten af, en het is toe te juichen dat deze cd uitkomt onder auspiciën van datzelfde conservatorium. Omdat Spanoghe zo zorgvuldig ingaat op de ontstaansgeschiedenis van de werken ontstaat er een glashelder beeld van de samenhang met de onderscheiden musici die betrokken waren bij het componeren van deze werken.
De Eerste cellosonate droeg Schnittke op aan Natalia Gutman (1942), zelf een leerling van Mstislav Rostropovitsj, en een celliste die mag bogen op een schitterende carrière. Ontroerend om op recente videobeelden van het Luzern Festival Orkest onder Claudio Abbado deze krasse oude dame in de cellogroep te zien meespelen, en hoe! Schnittke droeg niet alleen deze sonate aan haar op, ook het Eerste celloconcert schreef hij voor Gutman. De violist Oleg Kagan (1946-1990) was de echtgenoot van Natalia Gutman. Toen hij op vierenveertigjarige leeftijd overleed aan kanker, schreef Schnittke een Madrigal in Memoriam Oleg Kagan, voor cello solo, en daarmee impliciet geschreven voor Natalia Gutman.
Alexander Ivashkin is een andere cellist (en dirigent, auteur van Schnittke's biografie, en nog veel meer) en was nauw bevriend met de componist. Op zijn veertigste verjaardag kreeg hij als cadeautje een velletje notenpapier met de titel Klingende Buchstaben (klinkende letters). Uit Ivasjkins naam nam Schnittke de letters die associaties hebben met notennamen. Met als toevoeging het prominente interval A-Es – Alfred Schnittke.
De beide overige werken hebben te maken met Ruslands beroemdste cellist, Mstislav Rostropovitsj. Voor het Internationale Rostropovitsj Concours in Parijs schreef Schnittke in 1974 het verplichte werk, met als titel Improvisatie en een tijdsduur van tien minuten. Achter de titel verbergt zich een stuk met een herkenbare opbouw en een vrijgevochten lyrisch karakter. Het aardige is dat het naadloos lijkt over te gaan in de Tweede cellosonate uit 1997, die eveneens is opgdragen aan Rostropovitsj. De Tweede sonate is een van de laatste werken van de doodzieke componist, die driemaal aan de dood ontsnapte na een hartinfarct. Steeds ontwaakte hij uit wekenlange coma's om met hernieuwde creatieve energie verder te strijden. Wonderlijk dat deze sonate in de opnamecatalogus nooit de status heeft bereikt van de eerste, met een handvol registraties tegenover enige tientallen.
Over Schnittke's muziek zegt Viviane Spanoghe het volgende: ‘Het oeuvre van Schnittke laat zeker niet onberoerd. Bij menig luisteraar verwekt zijn muziek een gevoel van verwarring, beklemming, bevreemding en zelfs angst, mede door gebruik van citaten en repetitieve elementen, vergelijkbaar met vage herinneringen, déja-vu ervaringen of obsessionele gedachten en impulsen die als parasieten de fragiele psyche teisteren.'
Alfred Schnittke werd in 1934 geboren in de Wolgarepubliek, destijds een zelfstandig deel van de Sovjet-Unie en een verzamelplaats voor Duitssprekende Joden. In de nasleep van de Tweede Wereldoorlog werd vader Schnittke met de rest van het gezin overgeplaatsts naar het door de Sovjets bezette deel van Wenen. Daar wandelde de puber Alfred rond als in een droom, die hij de rest van zijn leven keer op keer zou herbeleven. De muziekflarden die hij uit openstaande ramen op zich af hoorde komen moeten de kiem hebben gelegd voor zijn latere ‘polystilistische' oeuvre. Hij studeerde in Moskou bij Sjostakovitsj, kreeg bij de apparatsjiks geen poot aan de grond, en moest zich onderhouden met het schrijven van filmmuziek. In 1990 week hij uit en vestigde zich in Hamburg. Ondanks dat alles heeft hij kans gezien om een kolossale hoeveelheid werken na te laten.
Viviane Spanoghe en Jan Michiels hebben zich ondergedompeld in Alfred Schnittke en zijn tevoorschijn gekomen met een cd die in alle opzichten een triomf mag heten. Door de chronologische opbouw wordt een panoramisch overzicht geboden van de ontwikkeling van deze compnist. Maar wat veel belangrijker is, er wordt schitterend gemusiceerd. Niet voor niets is Spanoghe een leerling van János Starker. Schnittke vaart er wel bij.
https://www.opusklassiek.nl/cd-recensies/cd-sr/srschnittke06.htm
